"Boy - Żeleński. Błazen - wielki mąż" Józef Hen

Gdy podczas lektury Samozwaniec poczułem się delikatnie zafiksowany na punkcie międzywojnia, wiedziałem że prędzej czy później wezmę do rąk, zakupioną kiedyś okazyjnie “na później”, biografię Tadeusza “Boya” Żeleńskiego pióra Józefa Hena. Po lekturze stwierdzam, że choć cięższego kalibru niż “Magda …”, jest warta wysiłku włożonego w jej przeczytanie. Przybliża nam bowiem, dziś już nieco zapomnianą, a przecież wartą zauważenia i zapoznania się z nią, postać wybitnego tłumacza, recenzenta, eseisty, satyryka, słowem, człowieka - orkiestry.
Przyznaję, do tych, jak by nie było komplementów, było mi początkowo daleko. Biograf postanowił bowiem pozwolić mówić Boyowi o nim samym i swój tekst bogato (zbyt bogato!), krasi licznymi cytatami z dzieł tegoż. Dodatkowo spora część publikacji poświęcona jest recenzenckim wyczynom doktora Żeleńskiego. I choć z pewnością opis ich (i kolejne liczne cytaty) spowoduje żywsze bicie serduszek zapalonych teatrologów, to ja, hmm, przedzierałem się przez nie jak ten dzielny rycerz przez ciernie okalające zamek Śpiącej Królewny.
Kurczę, znów wylazł ze mnie narzekacz, a przecież chciałem zachęcić. Więc zachęcam, bo kiedy już człowiek przyzwyczai się do tej masy cudzysłowów, to będzie miał okazję zobaczyć jak młody człowiek, który przez przypadek został lekarzem, przepoczwarza się w niezmordowanego ogrodnika, który na polską ziemię przeflancowuje perły francuskiej prozy. I niesłychanie inteligentnego eseistę i krytyka teatralnego, który bez względu na wszystko (m.in. przyjaźń z twórcami opisywanych sztuk) pisze to co myśli. I choć czasem Boy także plunie jadem, a z jego zdaniem częstokroć się nie zgadzamy, choć możemy mieć do niego zastrzeżenia jako człowieka (skłonność do hazardu i skoków w bok), to jednak nie sposób nie doceniać tego tytanicznego wysiłku intelektu, który pozwolił się przedwojennym czytelnikom cieszyć Proustem czy Gidem.
Hen, choć czasem znać jego sympatię do opisywanej postaci, stara się być obiektywny. Biograf pokazuje słabości Żeleńskiego, kolejne kroki jego kariery, a w końcu ostrą nagonkę jakiej Boy doświadczył tuż przed wojną, i to wszystko starając się nie stawać po żadnej ze stron. Dzięki temu “Błazen - wielki mąż” nie stał się czołobitną laurką, a portretem człowieka z krwi i kości. Portretem, który niewątpliwie warto poznać.