"Letnia noc" Dan Simmons

Mógłbym dać tym wpisem odpór plotkom, żem dyletant w dziele pisania o książkach (choć to przecież plotki prawdziwe). Zacząłbym od wizyty na Wiki i wklejenia definicji horroru. Potem zacząłbym się rozwodzić o prekursorach gatunku, o jego genezie i historii, by bocznymi ścieżkami dotrzeć w pobliże słynnego "osadzania w kontekście". Tu rzucam od niechcenia takimi tytułami jak: "To" Stephena Kinga czy "Magiczne lata" Roberta McCammona. Nonszalancko kontekst rozszerzam wywołując do tablicy "Stranger Things" braci Duffer i stosując szereg błyskotliwych porównań, zostawiam osadzanie w tyle. Dokładam, jak rodzynki do ciasta, mądre wyrazy w rodzaju bildungsroman. Potem elementy informacyjne, analiza, krytyka i ocena i pyk... zasypiacie po drugim akapicie.

Zatem po swojemu. Przez pół grudnia szukałem książki, która by mnie pochłonęła. Takiej, o której nie przestaje się myśleć po chwilowym zamknięciu okładek i która rozprasza do tego stopnia, że czytelnik może znaleźć ukojenie jedynie w dotarciu do ostatniej kropki w tekście. Łapałem za non-fiction, klasykę, kryminał. Łapałem, podczytywałem i sru!, nekstłan. W akcie desperacji zacząłem oglądać nowości na Legimi i nagle... Okładka i nazwisko, które kojarzyło mi się z zarwanymi nocami ("Terror"). Sprawdziło się!

Elm Haven, to mała mieścina zagubiona pomiędzy wielkimi polami Illinois. Dwie knajpy, parę sklepów, ichniejszy CPN i olbrzymie (choć raczej według naszej nomenklatury), rancza otaczające kilkanaście ulic składających się na "aglomerację". O, przepraszam, jest jeszcze Old Central School. Gmaszysko, postawione w akcie typowo amerykańskiego optymizmu, ambicjonalny moloch, który przez kolejne lata oraz topniejące szeregi uczniów popada w coraz większą ruinę. W momencie kiedy wkraczamy wraz z młodocianymi bohaterami książki na scenę, mamy lato 1960 roku i kończy się właśnie ostatni rok szkolny w monumentalnym budynku, a on sam ma zostać rozebrany. Jednak, jak łatwo się domyślić, zanim pierwszy buldożer targnie się na OCS, ta stanie się, podobnie jak i całe Elm Haven, areną zadziwiających i strasznych wydarzeń.

Simmons daje czytelnikowi wszystko co powinno składać się na dobrą powieść grozy, a nawet więcej. To więcej, to prócz nadprzyrodzonego, świetny portret amerykańskiej prowincji i fantastyczne postacie ją zaludniające, ze szczególnym uwzględnieniem paczki dzieciaków, która to paczka będzie grała pierwsze skrzypce w walce ze Złem. Owszem można się czepiać, że korzysta autor z klisz, ale przyznam szczerze, że zupełnie mi to nie przeszkadzało. 

Miasteczko opisane jest detalicznie i już po stu stronach możemy się w nim poczuć swojsko (choć mapka okolicy byłaby nie od rzeczy). Typowe są też stosunki w nim panujące. Umoczony w brudne interesy sędzia pokoju, ciężko pracujący farmerzy, bogaty lekarz urządzający dla ukochanej córeczki wielkie przyjęcia urodzinowe, samotna matka szukająca ratunku w ramionach kolejnych, coraz mniej odpowiednich absztyfikantów. Ale też i wspólne seanse kinowe pod chmurką, sąsiedzka pomoc w trudnych chwilach (amerykańskie gospodynie zawsze pocieszają po stracie bliskiego kilogramami jedzenia), dzieciaki kursujące wszędzie na rowerach czy biedota miejska mieszkająca w barakach w pobliżu wysypiska. Jest jeszcze ona, mroczna tajemnica z przeszłości. Każdy z tych elementów znamy z innych książek czy filmów, ale Simmons rozgrywa je naprawdę udanie i jego Elm Haven jest świetnym ich konglomeratem.

No i postacie dziecięce. Re-we-la-cy-jne. Od razu budzące sympatię bądź antypatię, mimo że nie zawsze są to postaci złe. Po prostu jednych się lubi, drugich toleruje, a jeszcze innych, cóż, ma ochotę ... Wychowywany przez samotnego ojca alkoholika Duane, chłopiec cichy, pracowity, o ponadprzeciętnym IQ, zmagający się z nadwagą. Bez lania wody, mój ulubieniec. Mike, ministrant, charyzmatyczna postać o zdolnościach przywódczych, ale z problemami z nauką. Kurczę, mógłbym tak jeszcze długo, ale uwierzcie na słowo, nie można w paru liniach zawrzeć tych świetnie rozpisanych portretów. Tych dylematów wieku cielęcego. Tego stopniowego przepoczwarzania, które na skutek kolejnych wydarzeń, przybrało bardzo gwałtowny charakter.

"Letnia noc", to naprawdę świetna książka, choć niepozbawiona wad. Ot, choćby zdarza się, że autor używa tych samych metafor w ilości, która powoduje, że człowiek ma ochotę krzyczeć: "Człowieku, weźże to porównaj do czegoś innego". Poza tym końcówka książki, mimo że cholernie dynamiczna i wręcz stworzona do sfilmowania, nie przystaje do reszty tekstu. Może to czepialstwo, ale na ten sam problem cierpiało również "To" Kinga. Po prostu lepiej czytało mi się warstwę obyczajową niż horrorową i z chęcią gościłbym w Elm Haven jeszcze ze dwa tomy, obserwując życie jego mieszkańców, zanim przeszlibyśmy do grande finale. Słowem, nie spodziewajcie się kunsztu z "Terroru" (2007), biorąc pod uwagę, że amerykańskie wydanie "Letniej nocy", to rok 1991.

Na koniec rzecz niepomiernie denerwująca - niedbałe wydanie. Niezgrabności tłumaczenia, pomyłki logiczne i spora ilość literówek* w wersji elektronicznej, denerwowały. Całe szczęście tytuł jest tak wciągający, że przez większość czasu poświęconego na czytanie przestawałem na nie zwracać uwagę.

* chętnym służę w  komentarzach paroma wynotowanymi przykładami.

Słów kilka do wskrzeszenia ...

Przygotowuję się do powrotu, ale pomny doświadczeń z całej historii swego internetowego pisania o książkach, chciałbym zagaić kilkoma słowami wyjaśnienia.

Piszę o książkach po swojemu. Nie recenzje, to na pewno. Nie opinie chyba nawet, choć może po trosze tak, bo w końcu polecam jak coś mi się spodoba. W sumie mówię na to "teksty" i jest to taki konglomerat wrażeń po lekturze, opowiadania o sobie pod płaszczykiem bajędy na temat opisywanego tytułu i najzwyklejszego miejscami lania wody. W sumie - kolejne, niewiele znaczące kilka bajtów dołożonych do bajzla znanego jako Internet. Spokojnie można omijać.

Jeśli jednak tu traficie i dziwnym trafem zechcecie na te pierdółki rzucić okiem, to mam wielką prośbę. Nie zostawiajcie mi komentarzy, że się nie znam, bo ja już od dawna wiem, że się nie znam. Nie piszcie, że do pupy te moje recenzje, bo, jak akapit wyżej. Słowem, nie szukajcie dziury w całym. Chyba że miałoby Was udusić, to śmiało, z tym że z odzewem może być słabo.

Nie współpracuję, nie rozwijam się i nie idę z trendami. Lubiłem jak było po staremu, kiedy blogowaniem nie rządziły zasady rynkowe i namiastkę tych czasów chcę sobie tu u siebie stworzyć. Wracam, bo brakuje mi pisania o książkach i pogaduch o nich, wokół nich i całkiem z nimi nie związanych. Brakuje mi wizyt "starych" znajomych, niespodziewanych wtrąceń od osób zupełnie nowych i tego niecierpliwego wyczekiwania na kolejne powiadomienie o komentarzu. 

Mam nadzieję, że pierwszy tekst już wkrótce.

"Stara Słaboniowa i Spiekładuchy" Joanna Łańcucka

O swojej słabości do literackich dziarskich staruszków pisałem już tak wiele razy, że oszczędzę Wam w tym wpisie tych wyświechtanych frazesów, ograniczając się do stwierdzenia, że zostałem fanem starej Słaboniowej.

Bo jakże tu wiekowej kobitki nie lubić, skoro sama jedna, w kij jedynie leszczynowy zbrojna i poza nim tylko godnościom osobistom i życiowym doświadczeniem dysponująca, staje przeciw strzygom, wąpierzom, diabłom, kikimorom i całej reszcie okropności rodem ze słowiańskiego bestiariusza? Zważcie, że nie jest muskularnym mutantem, który czarnoksięskimi dekoktami wzmocnion, siecze sobie raz stalą, raz srebrem tałatajstwo jak leci. I jeszcze mu za to płacą. A Słaboniowa bez oglądania się na podziękę, straż nad wsią w której jej żyć przyszło sprawuje i wszystkie te tytułowe Spiekładuchy, które się z ludzkiej niedoli, zawiści, żalu czy zemsty rodzą, a czasem też i ze zwykłego skurwysyństwa, eliminuje, bądź z dala od obejść trzymie.

Joanna Łańcucka stworzyła bohatera, a właściwie bohaterkę, na miarę Wiedźmina. Tak, tak, nie bójmy się śmiałych porównań. Słaboniowa to postać równie mroczna i skomplikowana jak Geralt. Z okropnym dzieciństwem, z grzeszną młodością i tajemnicą sprzed lat jest Teofila osobą wielowymiarową i pełną zagadek, które powoli, wraz z postępem lektury, będziemy rozwiązywać. Nie ustępuje też autorka panu Sapkowskiemu w kreowaniu dynamicznych, krwawych i strasznych scen i choć można niektórym zarzucić wtórność (choćby scena egzorcyzmowania), to nie sposób się od nich oderwać.

Ale nie samą Słaboniową i akcjami z jej udziałem książka żyje. Mamy też niewielką galeryjkę lokalnych person, z którymi styka się, chcąc nie chcąc (zazwyczaj nie chcąc) nasza wiekowa fajterka. Tu też troszkę trąci sztampą (plotkara, dewotka, lubiący podjeść ksiądz, wioskowe pijaczki), ale kto mieszka na wsi, niech pierwszy rzuci kamień, jeśli nie udało się uchwycić autorce postaci charakterystycznych dla większości rodzimych siół. Co więcej, część z nich scharakteryzowano w sposób, który sprawia, że nie wiadomo kto gorszy, człowiek czy tytułowy Spiekładuch. Słaboniowa wiele mogłaby o złych ludzkich językach i prędkich do oceniania łbach powiedzieć. No i, jak już przy językach jesteśmy, jest jeszcze język, na poły gwarowy, na poły niedbała polszczyzna z jej "harbatą", czy tak bliskimi mojemu sercu "kombojami".

Ładne jest to bajanie pani Joanny, oj ładne! Wróciłem na kartach jej powieści do domu Dziadków, w którym spędzałem wakacje czasów podstawówki. Jednoizbowej chaty, która przez ścianę graniczyła z małą obórką. Z pokoikiem, w którym tak jak i u Słaboniowej ze ścian pochylały się nad dwoma łóżkami święte obrazy, a ciepłem raczyła kuchnia opalana drewnem. Wspomniałem czasy bez elektroniki, ale za to z mlekiem prosto od krowy (tak, tak, były takie czasy) i czereśniami prosto z drzewa sąsiadów (przy czym nie zalecam łączenia). To się już co prawda nie wróci, ale jak dobrze jest o tym świecie poczytać. Akcję, horror, trochę seksu i napierdzielanki rodem z "Obcego" dostając w gratisie. Zdecydowanie polecam!

Z tego miejsca pragnę podziękować Charliemu, który na trop książki mnie naprowadził pisząc o niej >>>TAK<<<.

Nieczynne do odwołania.

"Imaginarium" Agnieszka Stelmaszyk

Zacznijmy może od rzeczy przyjemnych. Starszy jest fanem prozy pani Agnieszki i to nie podlega dyskusji. Na każdych Targach w Krakowie jednym z pewników jest wizyta na stoisku Zielonej Sowy, zakup najnowszego tomu którejś z serii oraz odstanie w - z roku na rok coraz dłuższej - kolejce do autorki w celu zdobycia autografu i odbycia niezobowiązującej pogawędki. Tak, pogawędki, bo pani Stelmaszyk wysłuchuje swoich czytelników i poświęca im wiele uwagi, co niektórych rodziców, którzy chcieliby tylko podpisać książkę (bo tak wypada), wyprowadza z równowagi ("No nie! Ona ich jeszcze zagaduje! Bez sensu!!").

Kiedy więc na rynku pojawił się pierwszy tom cyklu, jak wynikało z  opisów, przeznaczonego dla troszkę młodszego czytelnika, ucieszyłem się wielce, bo pomyślałem, że jak historia zażre u Młodszego, to potem problem z podsuwaniem lektur na jakiś czas mamy z głowy. Wystarczy po prostu odsyłać do półki starszego brata, z której będzie czerpał garściami. "Kroniki Archeo" czy "Koalicja szpiegów", proszę bardzo! I wszystko byłoby fajnie, ale ...

"Imaginarium" to historia, której ramy jakbyśmy już skądś znali. Dziecko, które niewiele wie o przeszłości swoich rodziców (jedno z nich nie żyje), które obdarzone jest pewnymi niezwykłymi cechami (tu, niebywałe umiejętności konstruktorskie) i które, koniec końców, trafia do niezwykłej krainy (tytułowego Hogwa..., wróć!, Imaginarium). Znamy? Znamy! Również motyw wysłania dziecka na niechciane wakacje, które nagle okazują się być tymi naj naj, nie jest literaturze obcy. I nie czynię tu bynajmniej zarzutu korzystaniu ze sprawdzonego trzonu fabularnego (a analogii jest więcej niż tu wymienione), bo nie on jest tak naprawdę najistotniejszy, a to co wokół niego upleciono. I to tu właśnie upatruję słabości wstępu do tajemnicy Gildii Wynalazców. Bo nie wystarczy duża dawka autorskiej, nomen omen, imaginacji, której, owszem, w książce nie brakuje, trzeba jeszcze utrzymać ją w ryzach i nie dać się porwać ułudzie najprostszych rozwiązań, a takich jest w tej opowieści co niemiara.

Zanim jednak przejdę do dziegciu, mniód. Podoba mi się pomysł na steampunkową krainę, gdzie MacGywer robiący ze sznurówki, wykałaczki i tubki po paście do zębów helikopter, czułby się totalnie u siebie. I tak też czuje się w niej główna bohaterka, Marianna, dla której przesiadywanie w warsztacie to chleb powszedni. Ba, swoją pasją zaraża towarzyszącego jej w przygodach Miłosza. Zresztą ten nie ma za bardzo wyjścia, bo konstruowanie jest w tytułowym świecie podniesione do rangi sztuki. Fajne to i mądre, szczególnie w obliczu tego, że coraz większa liczba ludzi nie potrafi wytwarzać, a sprawność manualna dziecięcych rąk maleje (z wyjątkiem kciuków i palców wskazujących), w zastraszającym tempie. Duży plus.

Niestety są też i minusy. I żeby nie było, na niektóre zwrócił mi uwagę słuchający 9latek. Po pierwsze - nagminnie stosowany deus ex machina. Czyli bohaterowie mają pewien gadżet, który technomagicznie ratuje ich kilkukrotnie z najgorszych opałów. Do tego stopnia zabiło to napięcie, że Młodszy w końcu nie wytrzymał i przy kolejnej takiej akcji rzekł po prostu: "Aha!, ja wiem co teraz będzie. Zrobią to i to i będzie dobrze.". I rzeczywiście tak było. Samo utrzymywanie czytelnika w niepewności i oczekiwaniu na to co dalej, też jest nad wyraz sztuczne. Ktoś coś wie, ale z niewiadomej przyczyny, nie powie, choć zasadniczo mógłby. Albo bohaterowie zdobywają przedmiot i chcą go obejrzeć, ale dorosły opiekun rzecze: "Nie teraz. Przyda ci się w odpowiedniej chwili." i pewnie rzeczywiście, w którejś z "odpowiednich chwil" drugiego tomu, kiedy wydawać się będzie, że młodzi ludzie znajdą się w matni bez wyjścia, tak się stanie. Tylko co, jeśli nauczony doświadczeniami z pierwszego tomu czytelnik, w ogóle się tym nie przejmie, bo przecież jest gadżet i załatwi sprawę. Słaby patent i moim zdaniem zniechęcający do kontynuacji.

Mógłbym się jeszcze czepić momentami długich, a nic nie wnoszących do akcji dialogów i sensowności niektórych scen ("Wreszcie wpadli do niewielkiej komnaty. (...) Z ciemnego kąta wyszli dwaj strażnicy ..." - Tato, a po co ci strażnicy siedzieli w ciemnych kątach niewielkiej komnaty?). Mógłbym popsioczyć na zbyt dużą swobodę jaką cieszą się bohaterowie (na tę samą przypadłość cierpiała w ostatnim tomie swoich przygód Flawia de Luce), ale to już moje, dorosłe smęcenie. Bardziej na niekorzyść książki przemawia fakt, że garnący się początkowo do lektury młodzian, z każdą dziesiątką stron jakby coraz mniej chętniej wracał do Imaginarium. Oczywiście dam szansę kontynuacji, z wiarą, że historia wyjdzie poza schemat pierwszego tomu.

PS. Podczas komentowania wpisu przypomniał mi się niewątpliwy atut omawianej tu pozycji - ilustracje! Szkoda, że jest ich tak mało, bo Anna Oparkowska idealnie wstrzeliła się w klimat opowieści. Nie potrafię pisać o obrazach, ale zajrzyjcie tu, a mam nadzieję zrozumiecie o co  mi chodzi. Spójrzcie tylko na minę Marianny zapamiętale wiercącej. A ta ściana z mnogością narzędzi ... Tak, strona wizualna książki bardzo mi się podoba.