"Utwory rubaszne" Mikołaj Rej

Jakby tak za moich, średnioszkolnych czasów, spytać licealistę, kto był zacz Rej Mikołaj, ten bez namysłu sięgnąłby w głąb swej, przeżartej tanim alkoholem i jeszcze tańszymi fajkami, pamięci i odrzekł, że to ten gość co to tam gęsi pasał czy coś. Kujon zaś grzecznie zacytowałby słowa ojca literatury polskiej: “A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają.” i w zasadzie na tym też by mu się koncept urwał. Za taki stan rzeczy odpowiada nauczycielskie podchodzenie do klasyków ze ściśniętymi pośladkami i broń nas Apollo, żeby ktokolwiek zwrócił uwagę na to, że mistrz z Nagłowic nie tylko poważną frazą był się parał, ale i pikantne wierszyki tworzył. Ach, jaka to szkoda, bo nic tak nie przyciąga ucznia czy to do filmu czy też tekstu, jak grube słowo, czy też jeszcze grubszy dowcip. A pan Mikołaj z upodobaniem posługiwał się zarówno jednym jak i drugim. Szkoda tylko, że człowiek ma się okazję przekonać o tym dopiero poza systemem edukacji i to na własną, wielce zapracowaną, rękę.
Nie wiem już skąd się wziął u mnie w domu malutki, oprawiony w czerwień, wolumin, na którym złotymi literami stało “Utwory rubaszne”. Faktem jest, że zaciekawiony lilipucim rozmiarem książeczki sięgnąłem i ze zdumieniem czytać jąłem takie XVI-wieczne perełki pióra pana Mikołaja, jak np.:

Chłop co srał za dębem.

Jeden pan jechał sobie,
a przy drodze dąb stał
I poźrzał kęs na stronę,
ano za nim chłop srał.
Pocznie się prostak gubać,
ten rzekł: - "Siedź, nieboże!"
Bo wiem, że się bez tego
nikt obejść nie może."
Ten rzekł: - "Ja się bez tego,
panie, obejć mogę
I tak, to zostawiwszy
przed się pójdę w drogę.
Wy, chcecie li, weźmicie,
mnie tego nie trzeba,
Na to miejsce wolałbych
już kawalec chleba.

Jest w tym niewielkim utworku wszystko co w nauczaniu o klasyce potrzebne. Można zobaczyć jak zmienił się od czasów Reja język, można wyciągnąć wnioski na temat ówczesnych stosunków społecznych, można wreszcie docenić kunszt poetycki nagłowickiego poety. Gwarantuję też, że takie tytuły jak: “Dziewce uwiązła koszula w pośladku” czy “Nowiny z Dupnych Gór”, bardziej przemówią do młodej głowy niż “Krótka rozprawa …”.
Lektura “Utworów rubasznych” to wbrew pozorom nie czcza rozrywka, ale spory wysiłek. Zaprezentowany wyżej utwór należy do językowo najłatwiejszych. Z resztą trzeba się rozprawiać ze słownikami staropolszczyzny pod pachą, a i to nie zawsze z dobrym skutkiem. Ale jak się już uda dojść o co cho, to satysfakcja wielką jest, czego i Wam życzę.