"Brühl" Józef Ignacy Kraszewski

Moja wiedza historyczna dewaluuje się w zastraszającym tempie. Tym szybszym, im bardziej dotyczy okresów historii ojczystej, które niespecjalnie mnie interesowały już w czasach nauki. Rządy saskie to właśnie jeden z nich i przyznać ze wstydem należy, że wyjście poza: "Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa!", byłoby dla mnie sporym wyzwaniem. Całe szczęście czytane przeze mnie wydanie "Brühla" obfitowało w wielość przypisów, a pomocny Internet raczył wprowadzić mnie w ogólną sytuację rządów Augusta II zwanego "Mocnym" oraz jego następcy Augusta III, bo to właśnie za ich panowania rozgrywa się akcja powieści J. I. Kraszewskiego i pewna, nawet niewielka doza wiedzy na ten temat pomoże w lepszym zrozumieniu treści. Choć właściwie i bez niej (dozy wiedzy, nie treści), też w sumie można się obyć i cieszyć lekturą, bo JIK napisał dość uniwersalną powieść o żądzy władzy i bezpardonowych zagrywkach służących do jej zdobycia. Niektórzy mogą się w niej nawet dopatrzeć znaków naszych czasów. Bo czyż nie dziwnie znajomo pobrzmiewa na przykład taki dialog:

"(...) – Dlatego w sprawie tej akcyzy i podatków, Hennicke, tyś mi potrzebny, nieodzownie, koniecznie. Król potrzebuje pieniędzy, a kraj jest wyczerpany: stękają, jęczą, skarżą się. 

– Kto by ich tam słuchał – odparł zimno Hennicke. – Oni nigdy nie będą kontenci, oni wiecznie piszczeć muszą; dusić ich trzeba jak cytrynę, żeby sok wydali. 

– Ale czym i jak? 

– E, e! Znajdziemy środki... 

– Skarżyć się będą. 

– Komu? – rozśmiał się Hennicke (...)".

Przyznaję, że początek historii Henryka Brühla, późniejszego premier - ministra na dworze Augusta III, nie porwał mnie szczególnie. Paź z wiecznie przylepionym do ust przymilnym uśmieszkiem działał mi na nerwy, a o jego działaniach zmierzających do pozyskania coraz to i nowych synekur, czytałem z niesmakiem. W pewnym jednak momencie złapałem się na tym, że to dworskie lawirowanie, te tajemnice, konszachty, układy i układziki, zaczynają mnie wciągać, ba, fascynować i od pewnego momentu z zapałem pochłaniałem kolejne strony, by dowiedzieć się, jak też to wszystko się skończy.

Widać, że Kraszewski, który podczas przymusowego pobytu w Dreźnie przekopał się był przez tamtejsze archiwa, pisze o rzeczach, o których ma dużą wiedzę. Konflikt dwóch dworskich kamaryli przedstawiony jest nad wyraz "soczyście", a perfidia zagrań Brühla opisana tak, że ząbki aż zgrzytają. Do tego nad wyraz celna charakterystyka monarchy i jego otoczenia powodują, że człowiek ze smutkiem kiwa głową nad marionetkowym królem, którego strzelanie do zwierza i palenie fajeczki bardziej pochłaniały niż kwestie rządzenia. Władca absolutnie nie mający ni jaj, ni kręgosłupa. I znów wracamy do współczesności.

Na zakończenie parę cytatów, które każdy może sobie dopasować jak mu wygodnie. Bo w końcu czasy saskie mamy już za sobą, ale Augustów, zdaje się na pęczki.

"Karmiono Augusta wszystkim, co tylko mu smakować mogło, ale go wzięto w opiekę najściślejszą. Było mu z tym zupełnie dobrze, bo oprócz dogodzenia nałogom swym nie potrzebował nic."

"Pewnego poranku Brühl wszedł z papierami do króla. Nic przykrzejszego królowi być nie mogło nad widok papierów i perspektywa rozmawiania o intrygach. Najmniejsze słowo sprowadzało chmury i ziewanie.

Brühl skracał też przykrą pracę, dając gotowe rzeczy do podpisu. Zasiadał August do stolika i nie rzuciwszy nawet okiem na akta, kładł na nich jakby odbity z pomocą jakiej machiny podpis, zawsze jednakowy, czysty, wyraźny, majestatyczny i spokojny." 

"(...) – Znalazły się w papierach rzeczy, korespondencje, ogromnie obwiniające niewdzięcznego sługę Waszej Królewskiej Mości; nadużycia, deficyt w kasie.

Król chrząknął mocno. 

– Ale ja mam pieniądze jeszcze, Brühlu? – zapytał żywo." 

Bo przecież od wieków chodzi o to, że kasa musi się zgadzać. A Kraszewskiego czytać warto. Dla w miarę możliwości wiernie odwzorowanej epoki, dla postaci, z których te drugo-, a nawet trzecioplanowe zapadają w pamięć (Sułkowski, Frania, nawet Fröhlich). I niech nie zrażą Was archaizmy, łacińskie i włoskie wtręty czy odrobinę dziwna składnia. Polecam. Nawet tym, których polityka nie interesuje.